W ramach współpracy z Polską Siecią Ekonomii 23 kwietnia 2025 r. zorganizowaliśmy kolejne seminarium z cyklu „Ekonomia polityczna peryferii”. Tym razem relacje państw (pół)peryferyjnych z krajami globalnego rdzenia analizowaliśmy z perspektywy teorii systemów-światów Immanuela Wallersteina.
Syntezę tej teorii, rozwijanej latami w kilku tomach Wallerstein przedstawił w krótkim dziele pt. Analiza systemów-światów. Wprowadzenie wydanym w 2004 r. (wyd. polskie 2007). Teoria ta w swoim wymiarze społeczno-historycznym bazuje na analizach struktur i procesów społecznych w długim okresie (longue durée) podejmowanych przez francuskich historyków ze szkoły Annales. W warstwie ekonomicznej odwołuje się ona do długookresowych trendów związanych z przeobrażeniami instytucjonalnymi i technologicznymi (Polanyi, Schumpeter, Kondratiew). Odrzuca przy tym analizę w kategoriach modernizacji (wszystkie kraje przechodzą podobną ścieżkę rozwojową, ale są na jej innych etapach). Koncentrując się na konflikcie społecznym związanym z akumulacją kapitału w nawiązaniu do ekonomii Marksowskiej skupia się jednocześnie na relacjach międzynarodowych sięgając do dorobku latynoamerykańskich teorii zależności.
Dwa rozdziały w omawianym dziele były przedmiotem dyskusji. Pierwszy z nich definiuje i opisuje podstawowe kategorie nowoczesnego systemu-świata jako kapitalistycznej gospodarki-świata, która stworzyła strukturalne mechanizmy premiujące niekończącą się akumulację kapitału. Współczesny system międzynarodowy i instrumentarium polityki gospodarczej państw narodowych miałyby być w tym ujęciu konsekwencją presji globalnych graczy dysponujących siłą gospodarczą, aby ośrodki władzy politycznej wspierały akumulację kapitału. W tym celu, wbrew oficjalnej doktrynie o wsparciu konkurencji, tworzone są warunki sprzyjające powstawaniu quasi-monopoli. O ile państwa są skuteczne w tym dziele, o tyle stają się one silne, gdyż na ich terytorium lokowane są procesy centralne, przynoszące dużą wartość dodaną. W państwach, którym się to nie udało dominują procesy peryferyjne, wyznaczające takąż pozycję w globalnym podziale pracy. Państwa półperyferyjne starają się nie stoczyć do roli peryferii i dostać do centrum prowadząc czynną politykę przemysłową. Lokowaniu produkcji na ich terenie sprzyja dążenie do obniżania kosztów pracy przez graczy z krajów rdzenia.
W kolejnym rozdziale Wallerstein koncentruje się na relacjach państw, czyli podmiotów o uznawanej suwerenności. Mimo upowszechnienia tej kategorii od XVII w. państwa silniejsze – rdzenia, ingerują w sprawy słabszych. Wymuszają w ten sposób przychylność wobec przez podmiotów z krajów rdzenia. A zatem roszczenie sobie prawa do akceptacji władz w krajach peryferyjnych, ma na celu odpowiednią organizację przepływów kapitału. Najsłabszy typ państwa to kolonie, w których administracja znajduje się w rękach metropolii. Aby poprawić sytuację lokalnej populacji podejmowane są ruchy narodowowyzwoleńcze, co wymaga zbudowania tożsamości narodowej. W ujęciu Wallersteina nacjonalizm jako tożsamość grupy statusowej, wbrew pozorom, najsilniejszy jest w państwach rdzenia.
Od strony socjologicznej uczestnicy dyskusji koncentrowali się na strukturalnych nierównościach w systemie-świecie (w tym na powstawaniu struktur mafijnych i klientelizmie), produkcji wiedzy w systemie-świecie jak również na ideologiach, kulturze i instytucjach społecznych jako narzędziach utrwalających globalną strukturę władzy.
Przypomnijmy, że w zamyśle cyklu czterech spotkań w tym semestrze jest omówienie instrumentarium analizy hierarchicznej budowy gospodarki światowej z uwypukleniem roli państw półperyferyjnych. Omówione prace P. Barana i I. Wallersteina po pierwsze wesprą interpretację pracy M. Piątkowskiego i dorobku współczesnej ekonomii instytucjonalnej reprezentowanej przez zeszłorocznych noblistów (D. Acemoglu, S. Johnson, J. Robinson), które będziemy omawiać na kolejnym spotkaniu (21 maja). Po drugie dyskutowane dzieła wyposażą nas w kategorie użyteczne do oceny pozycji krajów środkowoeuropejskich w międzynarodowym podziale pracy i jej zmiany w ostatnich dekadach (5 czerwca). Zapraszamy zatem 21 maja i 5 czerwca na spotkania z cyklu „Ekonomia polityczna peryferii”. UEK, budynek przy Rakowickiej 16, sala 11, godz. 16.45.
